曾國(guó)藩誡子書

余通籍三十余年，官至極品，而學(xué)業(yè)一無(wú)所成，德行一無(wú)許可，老大徒傷，不勝悚惶慚赧。今將永別，特將四條教汝兄弟。

一曰慎獨(dú)而心安。自修之道，莫難于養(yǎng)心；養(yǎng)心之難，又在慎獨(dú)。能慎獨(dú)，冊(cè)內(nèi)省不疚，可以對(duì)天地質(zhì)鬼神。人無(wú)一內(nèi)愧之事，則天君泰然。此心?？熳銓捚?，是人生第一自強(qiáng)之道，第一尋樂(lè)之方，守身之先務(wù)也。

二曰主敬則身強(qiáng)。內(nèi)而專靜純一，外而整齊嚴(yán)肅。敬之工夫也；出門如見(jiàn)大賓，使民如承大祭，敬之氣象也；修己以安百姓，篤恭而天下平，敬之效驗(yàn)也。聰明睿智，皆由此出。莊敬日強(qiáng)，安肆日偷。若人無(wú)眾寡，事無(wú)大小，一一恭敬，不敢怠慢。則身強(qiáng)之強(qiáng)健，又何疑乎？

三曰求仁則人悅。凡人之生，皆得天地之理以成性，得天地之氣以成形，我與民物，其大本乃同出一源。若但知私己而不知仁民愛(ài)物，是于大本一源之道已悖而失之矣。至于尊官厚祿，高居人上，則有拯民溺救民饑之責(zé)。讀書學(xué)古，粗知大義，既有覺(jué)后知覺(jué)后覺(jué)之責(zé)?？组T教人，莫大于求仁，而其最切者，莫要于欲立立人、欲達(dá)達(dá)人數(shù)語(yǔ)。立人達(dá)人之人，人有不悅而歸之者乎？

四曰習(xí)勞則神欽。人一日所著之衣所進(jìn)之食，與日所行之事所用之力相稱，則旁人韙之，鬼神許之，以為彼自食其力也。若農(nóng)夫織婦終歲勤動(dòng)，以成數(shù)石之粟數(shù)尺之布，而富貴之家終歲逸樂(lè)，不營(yíng)一業(yè)，而食必珍饈，衣必錦繡，酣豢高眠，一呼百諾，此天下最不平之事，神鬼所不許也，其能久乎？古之圣君賢相，蓋無(wú)時(shí)不以勤勞自勵(lì)。為一身計(jì)，則必操習(xí)技藝，磨練筋骨，困知勉行，操心危慮，而后可以增智慧而長(zhǎng)見(jiàn)識(shí)。為天下計(jì)，則必已饑已溺，一夫不獲，引為余辜。大禹、墨子皆極儉以奉身而極勤以救民。勤則壽，逸則夭，勤則有材而見(jiàn)用，逸則無(wú)勞而見(jiàn)棄，勤則博濟(jì)斯民而神祇欽仰，逸則無(wú)補(bǔ)于人而神鬼不歆。

此四條為余數(shù)十年人世之得，汝兄弟記之行之，并傳之于子子孫孫，則余曾家可長(zhǎng)盛不衰，代有人才。

yú tōng jí sān shí yú nián ，guān zhì jí pǐn ，ér xué yè yī wú suǒ chéng ，dé háng yī wú xǔ kě ，lǎo dà tú shāng ，bú shèng sǒng huáng cán nǎn 。jīn jiāng yǒng bié ，tè jiāng sì tiáo jiāo rǔ xiōng dì 。

yī yuē shèn dú ér xīn ān 。zì xiū zhī dào ，mò nán yú yǎng xīn ；yǎng xīn zhī nán ，yòu zài shèn dú 。néng shèn dú ，cè nèi shěng bú jiù ，kě yǐ duì tiān dì zhì guǐ shén 。rén wú yī nèi kuì zhī shì ，zé tiān jun1 tài rán 。cǐ xīn cháng kuài zú kuān píng ，shì rén shēng dì yī zì qiáng zhī dào ，dì yī xún lè zhī fāng ，shǒu shēn zhī xiān wù yě 。

èr yuē zhǔ jìng zé shēn qiáng 。nèi ér zhuān jìng chún yī ，wài ér zhěng qí yán sù 。jìng zhī gōng fū yě ；chū mén rú jiàn dà bīn ，shǐ mín rú chéng dà jì ，jìng zhī qì xiàng yě ；xiū jǐ yǐ ān bǎi xìng ，dǔ gōng ér tiān xià píng ，jìng zhī xiào yàn yě 。cōng míng ruì zhì ，jiē yóu cǐ chū 。zhuāng jìng rì qiáng ，ān sì rì tōu 。ruò rén wú zhòng guǎ ，shì wú dà xiǎo ，yī yī gōng jìng ，bú gǎn dài màn 。zé shēn qiáng zhī qiáng jiàn ，yòu hé yí hū ？

sān yuē qiú rén zé rén yuè 。fán rén zhī shēng ，jiē dé tiān dì zhī lǐ yǐ chéng xìng ，dé tiān dì zhī qì yǐ chéng xíng ，wǒ yǔ mín wù ，qí dà běn nǎi tóng chū yī yuán 。ruò dàn zhī sī jǐ ér bú zhī rén mín ài wù ，shì yú dà běn yī yuán zhī dào yǐ bèi ér shī zhī yǐ 。zhì yú zūn guān hòu lù ，gāo jū rén shàng ，zé yǒu zhěng mín nì jiù mín jī zhī zé 。dú shū xué gǔ ，cū zhī dà yì ，jì yǒu jiào hòu zhī jiào hòu jiào zhī zé 。kǒng mén jiāo rén ，mò dà yú qiú rén ，ér qí zuì qiē zhě ，mò yào yú yù lì lì rén 、yù dá dá rén shù yǔ 。lì rén dá rén zhī rén ，rén yǒu bú yuè ér guī zhī zhě hū ？

sì yuē xí láo zé shén qīn 。rén yī rì suǒ zhe zhī yī suǒ jìn zhī shí ，yǔ rì suǒ háng zhī shì suǒ yòng zhī lì xiàng chēng ，zé páng rén wěi zhī ，guǐ shén xǔ zhī ，yǐ wéi bǐ zì shí qí lì yě 。ruò nóng fū zhī fù zhōng suì qín dòng ，yǐ chéng shù shí zhī sù shù chǐ zhī bù ，ér fù guì zhī jiā zhōng suì yì lè ，bú yíng yī yè ，ér shí bì zhēn xiū ，yī bì jǐn xiù ，hān huàn gāo mián ，yī hū bǎi nuò ，cǐ tiān xià zuì bú píng zhī shì ，shén guǐ suǒ bú xǔ yě ，qí néng jiǔ hū ？gǔ zhī shèng jun1 xián xiàng ，gài wú shí bú yǐ qín láo zì lì 。wéi yī shēn jì ，zé bì cāo xí jì yì ，mó liàn jīn gǔ ，kùn zhī miǎn háng ，cāo xīn wēi lǜ ，ér hòu kě yǐ zēng zhì huì ér zhǎng jiàn shí 。wéi tiān xià jì ，zé bì yǐ jī yǐ nì ，yī fū bú huò ，yǐn wéi yú gū 。dà yǔ 、mò zǐ jiē jí jiǎn yǐ fèng shēn ér jí qín yǐ jiù mín 。qín zé shòu ，yì zé yāo ，qín zé yǒu cái ér jiàn yòng ，yì zé wú láo ér jiàn qì ，qín zé bó jì sī mín ér shén qí qīn yǎng ，yì zé wú bǔ yú rén ér shén guǐ bú xīn 。

cǐ sì tiáo wéi yú shù shí nián rén shì zhī dé ，rǔ xiōng dì jì zhī háng zhī ，bìng chuán zhī yú zǐ zǐ sūn sūn ，zé yú céng jiā kě zhǎng shèng bú shuāi ，dài yǒu rén cái 。