一剪梅·紅藕香殘玉簟秋

一剪梅·紅藕香殘玉簟秋

[宋] 李清照

紅藕香殘玉簟秋。輕解羅裳，獨(dú)上蘭舟。云中誰(shuí)寄錦書(shū)來(lái)，雁字回時(shí)，月滿西樓。

花自飄零水自流。一種相思，兩處閑愁。此情無(wú)計(jì)可消除，才下眉頭，卻上心頭。

作品賞析

此詞起句“紅藕香殘玉簟秋”，領(lǐng)起全篇。它的上半句“紅藕香殘”寫(xiě)戶外之景，下半句“玉簟秋”寫(xiě)室內(nèi)之物，對(duì)清秋季節(jié)起了點(diǎn)染作用，說(shuō)明這是“已涼天氣未寒時(shí)”（韓偓《已涼》）。全句設(shè)色清麗，意象蘊(yùn)藉，不僅刻畫(huà)出四周景色，而且烘托出詞人情懷。花開(kāi)花落，既是自然界現(xiàn)象，也是悲歡離合的人事象征；枕席生涼，既是肌膚間觸覺(jué)，也是凄涼獨(dú)處的內(nèi)心感受。這一兼寫(xiě)戶內(nèi)外景物而景物中又暗寓情意的起句，一開(kāi)頭就顯示了這首詞的環(huán)境氣氛和它的感情色彩，受到了后世詞評(píng)家的極力贊賞。

上闋共六句，接下來(lái)的五句按順序?qū)懺~人從晝到夜一天內(nèi)所作之事、所觸之景、所生之情。前兩句“輕解羅裳，獨(dú)上蘭舟”，寫(xiě)的是白晝?cè)谒娣褐壑拢浴蔼?dú)上”二字暗示處境，暗逗離情。下面“云中誰(shuí)寄錦書(shū)來(lái)”一句，則明寫(xiě)別后的懸念。詞人獨(dú)上蘭舟，本想排遣離愁；而悵望云天，偏起懷遠(yuǎn)之思。這一句，鉤連上下。它既與上句緊相銜接，寫(xiě)的是舟中所望、所思；而下兩句“雁字回時(shí)，月滿西樓”，則又由此生發(fā)?？梢韵胍?jiàn)，詞人因惦念游子行蹤，盼望錦書(shū)到達(dá)，遂從遙望云空引出雁足傳書(shū)的遐想。而這一望斷天涯、神馳象外的情思和遐想，不分白日或月夜，也無(wú)論在舟上或樓中，都是縈繞于詞人心頭的。

這首詞上闋的后三句，與其他詞人一些詞句所抒寫(xiě)的情景極其相似。如溫庭筠《菩薩蠻》“玉樓明月長(zhǎng)相憶”，馮延巳《三臺(tái)令》“明月，明月，照得離人愁絕”，李煜《相見(jiàn)歡》“無(wú)言獨(dú)上西樓，月如鉤”，晏殊《訴衷情》“憑高目斷，鴻雁來(lái)時(shí)，無(wú)限思量”，秦觀《減字木蘭花》“困倚危樓，過(guò)盡飛鴻字字愁”，以及鄭文妻孫氏《憶秦娥》“日邊消息空沉沉，畫(huà)眉樓上愁登臨”。此外還有唐人李益的一首七絕詩(shī)與此詞也很相似，詩(shī)題為《寫(xiě)情》：“水紋珍簟思悠悠，千里佳期一夕休。從此無(wú)心愛(ài)良夜，任他明月下西樓?！痹?shī)與詞都寫(xiě)了竹席，寫(xiě)了月光，寫(xiě)了西樓，同樣表達(dá)了刻骨的相思，對(duì)照之下，更是相似。

詞的過(guò)片“花自飄零水自流”一句，承上啟下，詞意不斷。它既是即景，又兼比興。其所展示的花落水流之景，是遙遙與上闋“紅藕香殘”“獨(dú)上蘭舟”兩句相拍合的；而其所象喻的人生、年華、愛(ài)情、離別，則給人以“無(wú)可奈何花落去”（晏殊《浣溪沙》）之感，以及“水流無(wú)限似儂愁”（劉禹錫《竹枝詞》）之恨。詞的下闋就從這一句自然過(guò)渡到后面的五句，轉(zhuǎn)為純抒情懷、直吐胸臆的獨(dú)白。

“一種相思，兩處閑愁”二句，在寫(xiě)自己的相思之苦、閑愁之深的同時(shí)，由己身推想到對(duì)方，深知這種相思與閑愁不是單方面的，而是雙方面的，以見(jiàn)兩心之相印。這兩句也是上闋“云中”句的補(bǔ)充和引申，說(shuō)明盡管天長(zhǎng)水遠(yuǎn)，錦書(shū)未來(lái)，而兩地相思之情初無(wú)二致，足證雙方情愛(ài)之篤與彼此信任之深。前人作品中也時(shí)有寫(xiě)兩地相思的句子，如羅鄴的《雁二首》之二“江南江北多離別，忍報(bào)年年兩地愁”，韓偓的《青春》詩(shī)“櫻桃花謝梨花發(fā)，腸斷青春兩處愁”。這兩句詞可能即自這些詩(shī)句化出，而一經(jīng)熔鑄、裁剪為兩個(gè)句式整齊、詞意鮮明的四字句，就取得脫胎換骨、點(diǎn)鐵成金的效果。這兩句既是分列的，又是合一的。合起來(lái)看，從“一種相思”到“兩處閑愁”，是兩情的分合與深化。其分合，表明此情是一而二、二而一的；其深化，則訴說(shuō)此情已由“思”而化為“愁”。下句“此情無(wú)計(jì)可消除”，緊接這兩句。正因人已分在兩處，心已籠罩深愁，此情就當(dāng)然難以排遣，而是“才下眉頭，卻上心頭”了。

這首詞的結(jié)拍三句，是歷來(lái)為人所稱道的名句。王士禛在《花草蒙拾》中指出，這三句從范仲淹《御街行》“都來(lái)此事，眉間心上，無(wú)計(jì)相回避”脫胎而來(lái)。這說(shuō)明，詩(shī)詞創(chuàng)作雖忌模擬，但可以點(diǎn)化前人語(yǔ)句，使之呈現(xiàn)新貌，融人自己的作品之中。成功的點(diǎn)化總是青出于藍(lán)而勝于藍(lán)，不僅變化原句，而且高過(guò)原句。李清照的這一點(diǎn)化，就是一個(gè)成功的例子。王士禛也認(rèn)為，相對(duì)于范句，李句“特工”。兩相對(duì)比，范句比較平實(shí)板直，不能收醒人眼目的藝術(shù)效果；李句則別出巧思，以“才下眉頭，卻上心頭”這樣兩句來(lái)代替“眉間心上，無(wú)計(jì)相回避”的平鋪直敘，給人以眼目一新之感。這里，“眉頭”與“心頭”相對(duì)應(yīng)，“才下”與“卻上”成起伏，語(yǔ)句結(jié)構(gòu)既十分工整，表現(xiàn)手法也十分巧妙，因而就在藝術(shù)上有更大的吸引力。當(dāng)然，句離不開(kāi)篇，這兩個(gè)四字句只是整首詞的一個(gè)有機(jī)組成部分，并非一枝獨(dú)秀。它有賴于全篇的烘托，特別因與前面另兩個(gè)同樣工巧的四字句“一種相思，兩處閑愁”前后襯映，而相得益彰。同時(shí)，篇也離不開(kāi)句，全篇正因這些醒人眼目的句子而振起。此詞的藝術(shù)魅力，也主要在于此。

yī jiǎn méi ·hóng ǒu xiāng cán yù diàn qiū

[sòng ] lǐ qīng zhào

hóng ǒu xiāng cán yù diàn qiū 。qīng jiě luó shang ，dú shàng lán zhōu 。yún zhōng shuí jì jǐn shū lái ，yàn zì huí shí ，yuè mǎn xī lóu 。

huā zì piāo líng shuǐ zì liú 。yī zhǒng xiàng sī ，liǎng chù xián chóu 。cǐ qíng wú jì kě xiāo chú ，cái xià méi tóu ，què shàng xīn tóu 。

zuò pǐn shǎng xī

cǐ cí qǐ jù “hóng ǒu xiāng cán yù diàn qiū ”，lǐng qǐ quán piān 。tā de shàng bàn jù “hóng ǒu xiāng cán ”xiě hù wài zhī jǐng ，xià bàn jù “yù diàn qiū ”xiě shì nèi zhī wù ，duì qīng qiū jì jiē qǐ le diǎn rǎn zuò yòng ，shuō míng zhè shì “yǐ liáng tiān qì wèi hán shí ”（hán wò 《yǐ liáng 》）。quán jù shè sè qīng lì ，yì xiàng yùn jiè ，bú jǐn kè huà chū sì zhōu jǐng sè ，ér qiě hōng tuō chū cí rén qíng huái 。huā kāi huā luò ，jì shì zì rán jiè xiàn xiàng ，yě shì bēi huān lí hé de rén shì xiàng zhēng ；zhěn xí shēng liáng ，jì shì jī fū jiān chù jiào ，yě shì qī liáng dú chù de nèi xīn gǎn shòu 。zhè yī jiān xiě hù nèi wài jǐng wù ér jǐng wù zhōng yòu àn yù qíng yì de qǐ jù ，yī kāi tóu jiù xiǎn shì le zhè shǒu cí de huán jìng qì fēn hé tā de gǎn qíng sè cǎi ，shòu dào le hòu shì cí píng jiā de jí lì zàn shǎng 。

shàng què gòng liù jù ，jiē xià lái de wǔ jù àn shùn xù xiě cí rén cóng zhòu dào yè yī tiān nèi suǒ zuò zhī shì 、suǒ chù zhī jǐng 、suǒ shēng zhī qíng 。qián liǎng jù “qīng jiě luó shang ，dú shàng lán zhōu ”，xiě de shì bái zhòu zài shuǐ miàn fàn zhōu zhī shì ，yǐ “dú shàng ”èr zì àn shì chù jìng ，àn dòu lí qíng 。xià miàn “yún zhōng shuí jì jǐn shū lái ”yī jù ，zé míng xiě bié hòu de xuán niàn 。cí rén dú shàng lán zhōu ，běn xiǎng pái qiǎn lí chóu ；ér chàng wàng yún tiān ，piān qǐ huái yuǎn zhī sī 。zhè yī jù ，gōu lián shàng xià 。tā jì yǔ shàng jù jǐn xiàng xián jiē ，xiě de shì zhōu zhōng suǒ wàng 、suǒ sī ；ér xià liǎng jù “yàn zì huí shí ，yuè mǎn xī lóu ”，zé yòu yóu cǐ shēng fā 。kě yǐ xiǎng jiàn ，cí rén yīn diàn niàn yóu zǐ háng zōng ，pàn wàng jǐn shū dào dá ，suí cóng yáo wàng yún kōng yǐn chū yàn zú chuán shū de xiá xiǎng 。ér zhè yī wàng duàn tiān yá 、shén chí xiàng wài de qíng sī hé xiá xiǎng ，bú fèn bái rì huò yuè yè ，yě wú lùn zài zhōu shàng huò lóu zhōng ，dōu shì yíng rào yú cí rén xīn tóu de 。

zhè shǒu cí shàng què de hòu sān jù ，yǔ qí tā cí rén yī xiē cí jù suǒ shū xiě de qíng jǐng jí qí xiàng sì 。rú wēn tíng jun1 《pú sà mán 》“yù lóu míng yuè zhǎng xiàng yì ”，féng yán sì 《sān tái lìng 》“míng yuè ，míng yuè ，zhào dé lí rén chóu jué ”，lǐ yù 《xiàng jiàn huān 》“wú yán dú shàng xī lóu ，yuè rú gōu ”，yàn shū 《sù zhōng qíng 》“píng gāo mù duàn ，hóng yàn lái shí ，wú xiàn sī liàng ”，qín guān 《jiǎn zì mù lán huā 》“kùn yǐ wēi lóu ，guò jìn fēi hóng zì zì chóu ”，yǐ jí zhèng wén qī sūn shì 《yì qín é 》“rì biān xiāo xī kōng chén chén ，huà méi lóu shàng chóu dēng lín ”。cǐ wài hái yǒu táng rén lǐ yì de yī shǒu qī jué shī yǔ cǐ cí yě hěn xiàng sì ，shī tí wéi 《xiě qíng 》：“shuǐ wén zhēn diàn sī yōu yōu ，qiān lǐ jiā qī yī xī xiū 。cóng cǐ wú xīn ài liáng yè ，rèn tā míng yuè xià xī lóu 。”shī yǔ cí dōu xiě le zhú xí ，xiě le yuè guāng ，xiě le xī lóu ，tóng yàng biǎo dá le kè gǔ de xiàng sī ，duì zhào zhī xià ，gèng shì xiàng sì 。

cí de guò piàn “huā zì piāo líng shuǐ zì liú ”yī jù ，chéng shàng qǐ xià ，cí yì bú duàn 。tā jì shì jí jǐng ，yòu jiān bǐ xìng 。qí suǒ zhǎn shì de huā luò shuǐ liú zhī jǐng ，shì yáo yáo yǔ shàng què “hóng ǒu xiāng cán ”“dú shàng lán zhōu ”liǎng jù xiàng pāi hé de ；ér qí suǒ xiàng yù de rén shēng 、nián huá 、ài qíng 、lí bié ，zé gěi rén yǐ “wú kě nài hé huā luò qù ”（yàn shū 《huàn xī shā 》）zhī gǎn ，yǐ jí “shuǐ liú wú xiàn sì nóng chóu ”（liú yǔ xī 《zhú zhī cí 》）zhī hèn 。cí de xià què jiù cóng zhè yī jù zì rán guò dù dào hòu miàn de wǔ jù ，zhuǎn wéi chún shū qíng huái 、zhí tǔ xiōng yì de dú bái 。

“yī zhǒng xiàng sī ，liǎng chù xián chóu ”èr jù ，zài xiě zì jǐ de xiàng sī zhī kǔ 、xián chóu zhī shēn de tóng shí ，yóu jǐ shēn tuī xiǎng dào duì fāng ，shēn zhī zhè zhǒng xiàng sī yǔ xián chóu bú shì dān fāng miàn de ，ér shì shuāng fāng miàn de ，yǐ jiàn liǎng xīn zhī xiàng yìn 。zhè liǎng jù yě shì shàng què “yún zhōng ”jù de bǔ chōng hé yǐn shēn ，shuō míng jìn guǎn tiān zhǎng shuǐ yuǎn ，jǐn shū wèi lái ，ér liǎng dì xiàng sī zhī qíng chū wú èr zhì ，zú zhèng shuāng fāng qíng ài zhī dǔ yǔ bǐ cǐ xìn rèn zhī shēn 。qián rén zuò pǐn zhōng yě shí yǒu xiě liǎng dì xiàng sī de jù zǐ ，rú luó yè de 《yàn èr shǒu 》zhī èr “jiāng nán jiāng běi duō lí bié ，rěn bào nián nián liǎng dì chóu ”，hán wò de 《qīng chūn 》shī “yīng táo huā xiè lí huā fā ，cháng duàn qīng chūn liǎng chù chóu ”。zhè liǎng jù cí kě néng jí zì zhè xiē shī jù huà chū ，ér yī jīng róng zhù 、cái jiǎn wéi liǎng gè jù shì zhěng qí 、cí yì xiān míng de sì zì jù ，jiù qǔ dé tuō tāi huàn gǔ 、diǎn tiě chéng jīn de xiào guǒ 。zhè liǎng jù jì shì fèn liè de ，yòu shì hé yī de 。hé qǐ lái kàn ，cóng “yī zhǒng xiàng sī ”dào “l(fā)iǎng chù xián chóu ”，shì liǎng qíng de fèn hé yǔ shēn huà 。qí fèn hé ，biǎo míng cǐ qíng shì yī ér èr 、èr ér yī de ；qí shēn huà ，zé sù shuō cǐ qíng yǐ yóu “sī ”ér huà wéi “chóu ”。xià jù “cǐ qíng wú jì kě xiāo chú ”，jǐn jiē zhè liǎng jù 。zhèng yīn rén yǐ fèn zài liǎng chù ，xīn yǐ lóng zhào shēn chóu ，cǐ qíng jiù dāng rán nán yǐ pái qiǎn ，ér shì “cái xià méi tóu ，què shàng xīn tóu ”le 。

zhè shǒu cí de jié pāi sān jù ，shì lì lái wéi rén suǒ chēng dào de míng jù 。wáng shì zhēn zài 《huā cǎo méng shí 》zhōng zhǐ chū ，zhè sān jù cóng fàn zhòng yān 《yù jiē háng 》“dōu lái cǐ shì ，méi jiān xīn shàng ，wú jì xiàng huí bì ”tuō tāi ér lái 。zhè shuō míng ，shī cí chuàng zuò suī jì mó nǐ ，dàn kě yǐ diǎn huà qián rén yǔ jù ，shǐ zhī chéng xiàn xīn mào ，róng rén zì jǐ de zuò pǐn zhī zhōng 。chéng gōng de diǎn huà zǒng shì qīng chū yú lán ér shèng yú lán ，bú jǐn biàn huà yuán jù ，ér qiě gāo guò yuán jù 。lǐ qīng zhào de zhè yī diǎn huà ，jiù shì yī gè chéng gōng de lì zǐ 。wáng shì zhēn yě rèn wéi ，xiàng duì yú fàn jù ，lǐ jù “tè gōng ”。liǎng xiàng duì bǐ ，fàn jù bǐ jiào píng shí bǎn zhí ，bú néng shōu xǐng rén yǎn mù de yì shù xiào guǒ ；lǐ jù zé bié chū qiǎo sī ，yǐ “cái xià méi tóu ，què shàng xīn tóu ”zhè yàng liǎng jù lái dài tì “méi jiān xīn shàng ，wú jì xiàng huí bì ”de píng pù zhí xù ，gěi rén yǐ yǎn mù yī xīn zhī gǎn 。zhè lǐ ，“méi tóu ”yǔ “xīn tóu ”xiàng duì yīng ，“cái xià ”yǔ “què shàng ”chéng qǐ fú ，yǔ jù jié gòu jì shí fèn gōng zhěng ，biǎo xiàn shǒu fǎ yě shí fèn qiǎo miào ，yīn ér jiù zài yì shù shàng yǒu gèng dà de xī yǐn lì 。dāng rán ，jù lí bú kāi piān ，zhè liǎng gè sì zì jù zhī shì zhěng shǒu cí de yī gè yǒu jī zǔ chéng bù fèn ，bìng fēi yī zhī dú xiù 。tā yǒu lài yú quán piān de hōng tuō ，tè bié yīn yǔ qián miàn lìng liǎng gè tóng yàng gōng qiǎo de sì zì jù “yī zhǒng xiàng sī ，liǎng chù xián chóu ”qián hòu chèn yìng ，ér xiàng dé yì zhāng 。tóng shí ，piān yě lí bú kāi jù ，quán piān zhèng yīn zhè xiē xǐng rén yǎn mù de jù zǐ ér zhèn qǐ 。cǐ cí de yì shù mèi lì ，yě zhǔ yào zài yú cǐ 。